كاربردهای درمانی استفراغات، مقیات، مسهلات، منضجات، مدرات در طب سنتی
تهیه و تنظیم : دكتر محمد عزیزخانی
عناوین:
استفراغات
غرض استفراغ
الویت استفراغ ها
منع و وجوب استفراغات
موارد وجوب فوری استفراغ
معیارهای عوارض جانبی داشتن یا نداشتن استفراغات
جلوگیری از استفراغات
تدبیر قی كردن
منافع قی
مضرات قی
كسانی كه نباید قی كنند
زمان قی و شرایط قی كردن
علائم سودمندی و زیان مندی قی كردن
اپروج به عوارض جانبی قی
ترتیب خروج اخلاط در قی
داروهای قی به ترتیب قدرت
روش دفع بلغم غلیظ
پاكسازی معده تن درستان
مصلحات داروهای قی
مسهلات
اندیكاسیون ها و كنترل اندیكاسیونهای داروهای مسهل
كنترل اندیكاسیونها
شرایط دادن مسهل قوی
شرایط ندادن مسهل قوی
تدابیر قبل و بعد داروی مسهل
شرایط مسهل دادن برای افراد ضعیف جثه و ضعیف معده و گرم مزاج
غذاهای پس از مسهل نگهداری قوت داروخوارتدبیر كسانی كه نمی توانند مسهل بخورند
زمان متوقف كردن اسهال
علاج افراط داروها
قوت داروها و شناخت افعال داروها
فرق مسهل و ملین
طریقه ساختن داروهای مسهل
داروهای اصلی مسهل و ملین
نضج و منضجات
فواید منضج ها
تفاوت نضج ناقص و نضج تمام
منضجاتی كه اكثر حكما نظر مشترك دارند
منضج و مسهل
نكته كلیدی
ادرار و مدرات
انواع ادرار
ادرار بول
ادرار عرق
ادرار حیض
ادرار شیر
استفراغات
- پاكسازی تن از اخلاط نابجا و فاسد و اضافی را استفراغ گویند .
– كسی كه بد غذا می خورد و غذاهای بد می خورد پس از فصد و حجامت زود غش می كند.( Faint)
- مسهل و داروی قی برای آدم تندرست و آدم بیمار هر دو ضررهایی دارد:
سالم و تندرست: دارو خلط فاسد را برای اخراج نمی یابد بناچار به خون و گوشت فشار آورد و بزور از او چیزی می ستاند.
بیمار : دارو فضله های بد را در بدن می جنباند و بخار آنها به دل و دماغ برسد و در حركت خود بدی خود را به اعضاء دیگر می رسانند (سر راه خروج خود)
- غرض استفراغ
۱- خلطی كه مضر و زیانكار و زیادی است خارج شود.
۲- از جایی كه خلط بدان تمایل دارد آن را خارج كنند .
۳- خلط را از مسیر كدام اندام باید از اندام مورد نظر بیرون كشید .
۴- پختن اخلاط و زمان مناسب استفراغ ملاحظه گردد.
- (غرض اول )
– علاج افزایش خون : اخراج خون (حجامت و رگ زدن)
– علاج افزایش صفرا و بلغم و سودا : دارو(مسهل و مقی)
– علاج افزایش تمام اخلاط : فصد
– خروج بی دلیل خون از بدن : باقی ماندن (ماندگی) اخلاط در بدن و تشدید بیماری و علائم عفونت اخلاط …
– عوارض داروهای مسهل و مقی: تراشیده شدن روده ها و مثانه
- (غرض دوم )
خلط موجد تهوع : استفراغ و قی
خلط بهم پیچاننده روده ها : اسهال
خلط موجود در دماغ : عطسه , غرغره گلو , مالیدن به سر
لط سینه : از راه حلق و حنجره
خلط ناحیه مقعر جگر و طحال : اسهال
خلط ناحیه محدب جگر : ادرار
خلط موجود ظاهرتن : مالیدن و عرق آوردن
خلط مثانه و گرده :ادرار
- (غرض سوم )
بیماریهای جگر : رگ باسلیق فصد شود .
اندام كه گذر خلط حین خروج بر او افتد شریف تر از خود عضو نباشد !
- (غرض چهارم )
حتی در بیماری های حاد هم بهتر است اخلاط پخته شوند و سپس خارج شوند (چه برسد به بیماری های مزمن ) اگر اخلاط بسیار متحرك باشد سریع باید استفراغ كرد(نیاز به نضج نیست) بویژه اگر فقط در عروق باشند و در اعضاء و اندام نباشند .
اگر خلط غلیظ باشد و انتظار زمان پخته شدن آن سبب هلاكت بیمار یا نابودی قوای او شود , با احتیاط باید استفراغ كرد ولی در همین حالت هم اگر بسیار بسیار غلیظ باشد به هیچ وجه نباید استفراغ كرد . علامات خلط بسیار بسیار غلیظ اینهاست :
۱- امتلاء از طعام های غلیظ پیش از حدوث بیماری
۲- درد و كشیدگی در ناحیه پهلوها
۳- ورم احشاء
۴- سده در مسیر گذر اخلاط وجود دارد.
توجه : در مسیر گذرا اخلاط اگر سده بود اول باید سده را مرتفع كرد سپس استفراغ كرد .
توجه : تا پخته نشدن كامل خلط نباید مسهل داد مگر اینكه بیمار سخت آشفته باشد (سخت بیقرار است و ماده بیماری اندر حركت بوده و از
عضوی به عضوی می رود)
گاهی داروی قی اسهال آورمی دهیم : معده قوی, طبع نرم, دارو در حال گرسنگی خوردن ,عادت نداشتن به قی
گاهی داروی اسهال قی آور می دهیم : معده ضعیف و ممتلی , طبع خشك , طبع بد داروها .
در حال تب و در حال پخته نبودن اخلاط فصد و اسهال نباید كرد و اگر ضرورت بود فقط قی باید كرد !
اگر اخلاط بیش از حد در بدن باشد و ماندگار هم باشند و مدتهای مدید بوده باشد نباید به یكباره استفراغ خلط را انجام داد چه آن اخلاط در تن او بجای ماده اصلی شده اند و مركب روح شده اند و قوام تن او بدانهاست و چون یكباره خارج شوند روح نیز
با خلط خارج شود و قوت ساقط گردد .
در بیماری های بد مثل : سرطان, عرق النساء , وسواس , صرع , جنون , زخم های بد : استفراغ مسهل بهترین استفراغ است .
اسهال و قی مكرر : جگر را گرم و ضعیف كند.
اسهال و قی ماهی یكبار به جهت پیشگیری از تجمع اخلاط, مضر است و عادت بدی خواهد شد و احشاء ضعیف خواهند شد .
نكته ) بهتر است همیشه مقدار دارو كمتر از تخمین شدت فزونی اخلاط باشد . دارویی انتخاب شود كه مزاج را به یكباره به
طرف دیگر بازنگرداند و چیزی بكار دارد كه قوت مزاج غریب را بشكند. داروی كمتر بدهد اما تعداد و دفعات دادن دارو بیشتر باشد یعنی دارو كمتر می دهیم تا مقداری هم خود طبیعت بدن اخلاط را دفع كند (یعنی حجم اخلاط را به قدری كم می كنیم كه بدن بتواند از خود دفاع كند.)
استفراغ صفرا: قی (صفرا عموما” میل به معده و قسمتهای فوقانی تن دارد)
استفراغ صفرا در زردی و یرقان : بول , ادرار, عرق به قی , اسهال (همگی با هم البته به نوبت … )
بازگرداندن ماده ها از عضوی به عضو دیگر :ابتدا ماده را از آن عضو به جانب مخالف به عضوی دورتر بازگردانیم و سپس از راه عضو دوم بیرون آوریم . مثلا” خونریزی دهان و لثه را ابتدا به بینی منحرف می كنیم یا زبان (فصد رگ زیر زبان یا فصد رگ داخل بینی … یا حجامت زنخدان) و بواسیر در زن : خروج خون از واژن بوسیله حجامت پوبیس یا طمث یا پرینه و …
اگر سمت راست ماده موجود است همان سمت فصد می كنیم یا به سوی قطر همان سمت ماده را منحرف می كنیم (مثلا” مشكل
در پای راست است فصد دست راست می كنیم – یا مشكل در جگر است فصد دست راست می كنیم ) خلاصه در یك قطر عمل
می كنیم.
به محض اینكه ماده رو به عضوی نهاده باید اقدام به بازگرداندن آن كرد تا در آن عضو ممتلی نگردد , حین بازگرداندن , آن ماده بهمراه سایر مادتهای دیگر كه میان دو عضو است (در مسیر ) نیز به تلاطم و جریان افتاده و سبب ایجاد آفتهای دیگر شود .
بازگرداندن ماده باید به عضوی نزدیكتر و پست تر باشد نه عضوی شریف تر – ماده را به عضوی قویتر باید گسیل داشت نه به عضوی ضعیف تر .
– ابتدا باید دردها را ساكت كنیم و سپس اقدام به جابجایی ماده از عضوها كنیم زیرا درد ماده ها را به سمت خود می كشد.
راه های برگرداندن ماده از اعضاء به اعضای دیگر :
۱- ایجاد درد در عضو مقابل با مالش یا بستن پا- كه خود درد سبب حركت ماده به آن سمت می گردد.
۲- گذاشتن شیشه حجامت بر عضو مقابل
۳- مالیدن داروهای گرم بر عضو مقابل
۴- اگر در دست چپ است با دست راست كاری سخت و دردناك كنید .
۵- در سر مشكل است پاها را سخت بمالند و در آب گرم نهند یا به طناب ببندند تا ماده از بالا به پایین فرو آید.
۶- ماده درون مفاصل و حفره های بدن باشد كار بسیار سخت است (باید از بالا و پایین سعی در فرو كشاندن و بالا راندن ماده شود) .
۷- هر گاه ماده به جانب پایین تن میل كند : قی
۸- هر گاه ماده فراسوی تن میل كند : شیاف و حقنه
۹- اگر ماده روبه معده و سینه آورد : رانها و بازوها را سخت باید بست.
۱۰- ادرار زیاد را به عرق كردن كنترل می كنیم.
۱۱- عرق زیاد را به ادرار كردن كنترل می كنیم .
۱۲- اسهال را به قی كردن كنترل می كنیم.
۱۳- قی را به اسهال كردن كنترل می كنیم.
اولویت استفراغ ها
” هر كه غذا و تدبیر او پسندیده باشد ویرا نه به اسهال حاجت باشد و نه به قی , لكن به گرمابه و مالیدن و ریاضت از همه استفراغ ها مستغنی گردد و اگر به اسهال یا قی حاجت آید به اندك استفراغ ها مستغنی گردد و اگر به اسهال یا قی حاجت آید چیزی سهل و لطیف كفایت باشد و اگر یك وقتی اندرتن این شخص امتلا” پدید آید از اخلاط بد نباشد ( فصد برای چنین فردی مناسب ترین استفراغ است.)
– اگر بلغم بسیار غلیظ و لزج و سردی باشد , فصد سبب غلظت و سردی بیشتر بلغم خواهد شد : ابتدا مسهل دادن و سپس فصد.
– اگر اخلاط مساوی باشد : فصد
– اگر یك یا دو خلط فزونتر باشد : با مسهل دفع آن خلط فزونی و سپس فصد
– افراد لاغر و استخوانی صفراوی : قی بهتر از اسهال است.
– افراد چاق و فربه : مسهل بهتر از قی است.
– در تب ها فقط اسهال به مسهل جایز است.
– لاغرها را در زمستان می توان مسهل داد.
– فربه ها را در تابستان می توان استفراغ قی نمود .
– اگر تمام تن از فضولات امتلاء دارد ولی قسمت فوقانی بیشتر است ابتدا باید مسهل داد سپس قی .
] اگر اول قی بدهیم , فضولات در مسیر خروج خود متراكم شده و به دماغ صدمه زده و به خوبی هم تخلیه نخواهند شد [
– اگر تمام تن امتلای فضولات دارد و پایین تنه بیشتر است , قی می دهیم زیرا اگر مسهل بدهیم خروج اخلاط فراوان از مسیر پایین ترافیك و تراكم ایجاد می كند و بدن قادر به دفع آنها نبوده و مشكلی حل نمی شود كه هیچ , تجمع فضولات چند برابر
می شود!
– امتلاء نسبی (امتلاء به حسب قوه)هم داریم …
– امتلاء تمام (امتلاء به حسب اوعیه) هم داریم …
– جایگزین استفراغها (اگر به هر دلیل موفق به استفراغ نشدیم) :
روزه – تمام خوابیدن – شربتهای لطیف و خنك و صافی – غذاهای اندك و لطیف – كم خوردن- گرسنگی و صوم سبب پختن بلغم و مبدل شدن بلغم به خون خواهد شد.
نضج بلغم و تحلیل و خارج شدن آن از بدن
– اگر فصد كردیم و خون سرخ و رقیق بود فوری باید فصد را متوقف كنیم .
– اگر غرض فصد فقط كم كردن امتلاء باشد اول مسهل می دهیم و سپس فصد .
– اگر غلبه خلط خام باشد اول پختن خلط و سپس استفراغات دیگر .
– اگر غلبه خلط سوداوی و خون غلیظ باشد : مسهل و سپس فصد .
منع و وجوب استفراغات ( اندیكاسیون و كنتراندیكاسیون استفراغات)
كنتراندیكاسیونها :
۱- عدم امتلاء اخلاط و فضولات در تن
۲- ضعف یكی از قوتهای حیوانی و طبیعی و نفسانی
۳- فالج – خشكی مزاج
۴- سردی و تری مفرط
۵- نحیف بودن و تخلخل بشره – باز بودن مسامات – نازكی پوست
۶- صفراویهای نحیف – مردم كم غذا
۷- چاقی و لاغری مفرط
۸- قبل از سن ۱۴ سالگی بلوغ
۹- گرما و سرمای بیش از حد هوا
۱۰- كسی كه تا بحال هیچ استفراغی نكرده است (اول گرمابه و غذا و ماساژ و اگر نشد استفراغ)
۱۱- كسی كه استفراغ عادت خروج فضولات او شده (مثلا” خونریزی بواسیر برای خروج سودا یا خروج چرك دائم از گوش)
۱۲- انتهای بیماری
موارد وجوب فوری استفراغ:
۱- اخلاطی كه طبیعت بدن امكان ندارد بتواند آنها را بپزاند.
۲- فزونی اخلاط كه طبیعت نتواند آنها را بپزاند .
۳- در صفرا و سدا و دم می توان بدون نضج استفراغ كرد اما بلغم خام هرگز.
۴- ابتدای بیماری باشد .
۵- درد ناشی از تجمع خلط (سنگینی و كشیدگی ناشی از خلط نیاز به استفراغ ندارد).
۶- در امتلاء و علامتهای امتلاء اینها هستند :
– ضعف و درد جگر و سپرز و حجاب و پهلو
– گرانی سر معده
– تهوع
– بی اشتهایی
– تیك و پرش رگهای بدن
– قروح و آبسه ها و دملها
معیارهای عوارض جانبی داشتن یا نداشتن استفراغات
۱-اگر مواد دفع شده رنگارنگ باشد و مرض سبك شود بسیار خوب است .
۲- اگر چیزی سخت و چرب یا گندیده یا سیاه خارج شد اصلا” خوب نیست .
۳- اسهال یا قی كه خودبخود (بدون دارو و معالجه طبیب ) اتفاق افتد بسیار خوبست.
۴- خواب پس از قی یا اسهال نشانه آسایش بدن از اخلاط ناپاك است و خوبست.
- جلوگیری از استفراغات
۱- بازگرداندن ماده استفراغ به جانبی دیگر : حجامت زیر پستانها (هیپرمنوره)
۲- بازگرداندن ماده از جانبی به جانبی دیگر و استفراغ آن :
– فصد باسلیق (هیپرمنوره)
– فصد قیفال : اپیستاكسی
۳- همان راه استفراغ را تمامتر استفراغ كنند (كاملتر كردن قی آور قویتر)
۴- باز داشتن به داروهای سرد : اخلاط گرم رقیق شده را به این شكل غلیظ می كنند و میكنند.
۵- باز داشتن به داروهای قابض
۶- بازداشتن به داروهای نرم
۷- باز داشتن به داروهای داغ كننده
۸- باز داشتن به طریق بستن عضو
كنترل عوارض جانبی استفراغ :
۱- فواق : اسبغول + روغن گل + آب سرد بخورد و سپس عطسه آور می دهند.
۲- سوزش و حرارت: لعاب اسبغول + لعاب دانه به + روغن بادام
– ساعتی یكبار می دهند بخورد .
– اندكی سركه + آب سرد بخورد .
– رب به یا رب سیب بخورد و آب سرد غسل كند.
– لعاب دانه به + روغن گاو و گلاب سرد
سوزش معده : سوپ جو + روغن بادام + صمغ غربی + آب انار
سوزش معده: خرنوب ضماد شود روی معده و تناول پوست جو + آب به + مورد و گلنار + طباشیر
سوزش معده : نان و آب انار ترش
سوزش معده : پوست جو + تخم خشخاش : تفت داده شده بخورد .
سوزش معده : شیر تازه آنقدر بجوشد تا آب آن كم شود .
سوزش داروها : روغن حیوانی
سوزش داروها: آب سیب + آبگوشت مرغ چاق
پیاز ترش برای حالت تهوع داروها
سوزش معده : سوپ جو + روغن گلسرخ + صمغ غربی + گل ار
تدبــــیر قــی کردن
۱– همیشه درصدی از غذای درون معده هضم نشده است و ایجاد آلودگی و بازمانده های غلیظ لزج در اندرون حمل معده می كند و هر چه غذا غلیظ تر و سنگین تر باشد بیشتر خواهد بود لذا هر چند وقت یكبار معده را باید به قی پاكسازی كرد (كه بیشتر مواد بلغمی هستند ) زیرا صفرا خود می برد و می سوزد و حركت می كند.
۲ ) منافع قی :
۱- بلغم های كلیه ها تا قوزك پا را بیرون می كشد ۸- یرقان
۲- زخم كلیه ها را التیام می دهد ۹- صرع مهره ای
۳- سنگینی سر را زایل می كند ۱۰- مالیخویی
۴- چشم را روشن می كند . ۱۱- نقرس
۵- هضم غذاها بهتر خواهد بود ۱۲- آسم
۶- رفع بی اشتهایی ۱۳- تمام بیماریهای مزمن
۷- ویارهای آشغال خوری را از دست می دهد ۱۴- چاق كننده است
۳ ) مضرات قی (افراط در قی ) :
ضعیف شدن معده و جگر و سپرز- سر درد – خرابی چشم و دندانها – بیماریهای ریوی
۴ ) كسانی كه نباید قی كنند :
۱- دماغ ضعیف ۴- حاملگی
۲- ورم سینه ها ۵- معده ضعیف
۳- سینه تنگ و لاغر و حنجره بیرون آمده و گردن باریك و دراز ۶- عادت نداشتن به قی
تدبیر قی كردن :
۱- مقداری ورزش و حركت كند تا تن گرم شود.
۲- اگر خلط بسیار غلیظ باشد گرمابه رود تا خلط رقیق شود.
۳- اگر خلط رقیق باشد , با غذاهای غلیظ و لزج قوام آن را معتدل كند. (ماهیچه گوسفند و …)
۴- طعام و موادی كه بعنوان قی آور خورده می شود فراوان و متنوع باید خورده شوند (تا معده پرشود) : معده طعام واحد را به سختی پس می دهد اما طعام گوناگون را به سختی نگه می دارد !
۵- كسانی كه سابقه قی ندارند یا برایشان بسیار سخت است ابتدا چند روز باید غذای چرب و شیرین بخورند و ریاضت نكشند.
۶- یكهفته هر روز بامداد یك اوقیه (۳۲ گرم) روغن تازه بخورد و به گرمابه رود و روغن مالی با روغن بنفشه یا بادام كند .
۷- مردم لاغر قبل از قی باید گرمابه برود و به آب نیم گرم غسل كند و پس از گرما اسفیدبای چرب بخورد و اصلا ترشی نخورد..
۸- در هوای سرد باید درگرما به قی كرد .
۹- پس از قی سیب و گلابی جایز است اما جلاب و سكنجبین ممنوع است .
۱۰- پس از قی ماساژ دست و پا صواب است .
زمان قی و شرایط قی كردن :
۱- بهترین فصل تابستان است .
۲- پس از فصد تا ۳ روز قی جایز نیست .
۳- فرمول قی برای مزاج بسیار مرطوب و تر: ماهی شور + ترب + آب نیم گرم ( كه شبت و لوبیا و خردل و نمك با آن بپزد و سپس سكنجبین عسلی اضافه كند ).
۴- قی كردن با داروهای قوی فقط در بهار و اول پائیز باشد .
۵- طبع گرم ……..ابتدا در گرمابه غسل با آب نیم گرم و روغن مالی و سپس كشكاب + روغن بادام خورد و پس از ۳ ساعت ماهی تازه خورد و در زمان قی كردن مجدد كشكاب + سكنجبین + آب گرم خورد .
۶- ماهی یكبار ( قی ) بیشتر جایز نیست و اگر قی موفق نبود۲ روز پشت سرهم مجازیم .
۷- ماهی ۲ بار و هر ۲ روز پشت سرهم گفته اند .
۸- حتی اگر به منظور پاكسازی معده باشد : داروی قی آور نباید بخورد و فقط سكنجبین و ماهی شور و ترب( كه خلط غلیظ را لطیف می كند ) یا سكنجبین و آب شبت
۹- زمان قی كردن چشم ها را با چشم بند می بندند و به هیچ وجه نباید زمان قی كردن چشم ها باز باشد .
۱۰- پس از قی با آب سرد سرو صورت و چشم ها را بشورد و با آب عسل دهانشویه و مزه مزه كند .
۱۱- راست نشستن و یا به پا ایستادن برای قی بهتر است .
۱۲- پس از قی هیچ چیز نخورد و فوری به گرمابه رود ( كوتاه مدت) و اگر مجبور به غذاخوردن است اندكی غذای خوش گوار و نیك طبع و زودگوار بخورد .
علائم سودمندی و زیان مندی قی كردن :
نشانه ضرر قی : عرق بسیار كردن – تخلیه كردن – تخلیه ناكامل قی – سرخی چشمها – گرفتگی صدا( كه خطرناك است و سریع باید حقنه كرد )
نشانه سودمندی قی : دفع بلغم فراوان از دهان پس از قی – حس سبكی + سوزش مختصر معده – اشتهای به غذا – همه قوتها قویتر می گردد .
اپروچ به عوارض جانبی قی :
۱- برای سوزش معده آب گرم و روغن زیتون یا روغن كنجد هر ساعت یك استكان تا سوزش تمام شود .
۲- گرم كردن دست و پا آنقدر كه تهوع ایجاد شود و مابقی مواد قی گردد .
۳- اگر باز قی ناموفق باشد پرمرغی به ایارج فیقرا آلوده باشد و ته حلق كنند .
۴- اگر فواق (سكسكه )به هم آید : عطسه آور استعمال گردد .
۵- گرفتگی صدا : عسل + آب نیم گرم
۶- برای توقف قی : شیر تازه بخورد .
۷- خونریزی معده : آب برگه تازه خرفه یا سكنجبین سرد یا گل ارمنی
ترتیب خروج اخلاط در قی :
اول و بیشتر از همه بلغم و سپس صفرا و سپس سودا و سودا اغلب بیرون نمی آید مگر در جگر بسیار گرم یا زنی كه حیض او بسته شده یا اسپلنومگالی .
داروهای قی سریعتر از داروهای مسهل مواد را ازاندام فروسوی معده بركشند !
داروهای قی بترتیب قدرت :
۱- خربق سفید : برای اخلاط غلیظ و لزج ( قویترین دا ۸- تخم ترب
۲- جبل هنگ ۹- تخم شبت و تخم سرمق
۳- كندس – تخم شبرم – تخم مازریون ۱۰- ترب آغشته در سكنجبین عسلی
۴- جوز القی ۱۱- خردل
۵- رقاع یمنی ۱۲- كنگرزد
۶- نمك هندی ۱۳- تخم و طبیخ سرمق
۷- بوره ۱۴- خربزه و تخم او
(شماره ۱-۱۲ برای اخلاط غلیظ و اندام های دور دست است و از شماره ۱۲ مخصوص اخلاط رقیق است كه از اندام های نزدیكتر و خود معده و بیشتر بلغم پخته را بیرون می دهد .)
اندیكاسیون خربق سفید :
بسیار چاق و فربه – فضول بسیار در تن داشته است .
اندیكاسیون دفع بلغم رقیق :
سكنجبین + كشگاب
روش دفع بلغم غلیظ : ترب را بپزد و كم كم سكنجبین عسلی به آن می افزاید و اندكی نمك زده ویكشب تا صبح بماند و سكنجبین ناشتا بخورند و سپس ماهی شور + انار + ترب + ترید پاچه بخورند و سپس یكساعت پس از این غذا آب شبت و سكنجبین خورند .
۳-۲ عدد پیاز نرگس با غذا خوردن : سرعت و سهولت قی را دو چندان می كند .
۱) فرمول دیگر : ۵ گرم تخم ترب + آب عسل نیم گرم
۲) فرمول دیگر ( قویتر) : كنگر زد ( ۵ گرم ) + جوزالقی ( ۵ گرم ) + ریشه خیار پودرشده (۲۰ گرم ) + آب شبت + سكنجبین + روغن تازه و آب نیم گرم
۳) فرمول دیگر ( قویتر) : میویزج ۲۰ دانه + آب شبت + روغن تازه
پاكسازی معده تن درستان :
خربزه و خیار و پیاز نرگس و تخم ترب و تخم شبت كافی است .
پاكسازی معده از بیماری های مزمن : ( فالج – رعشه – مالیخولیا )
جوز القی – جبل هنگ یا خربق سفید
فرمول دیگر : ۱۵ گرم بوده + ۵/۱ كیلو آب نیم گرم
فرمول دیگر : تخم شبت یا تخم ترب در آب بجوشانند .
فرمول های دیگر : تخم كدو – تخم خیار- تخم چغندر- تخم شلغم – كنجد- انجیر- لوبیا- كندس- عرطنشیا
مصلحات داروهای قی :
– جبلا هنگ : كوبیدن و تا روغنش در آید + چهار اوقیه( هر اوقیه ۳۲ گرم ) آب باقلا+ دو اوقیه روغن تازه با او بخورند .
– كنگر زدو جوز القی : بكوبند و با نمك و آب شبت بخورند و جوز القی
– كندس : سبز و در سه تا زرده تخم مرغ و بخورند و پس از آن كشكاب نیم گرم بخورند .
– خربق سفید : ناشتا خورده شود پس از اجابت مزاج بامداد ) با حلوای آرد گندم و جو و روغن تازه بخورند – درشت كوبیده
شود .
– ۵/۱ كیلو خربق + ۶ كیلو آب باران ۳ روز خیس بخورد و سپس پخته شود تا ۳/۲ آب برود و صاف كنند و ۳كیلو انگبین اضافه شده و بجوشانند تاقوام آید ( یك كفچه با آب نیم گرم بخورند – استفراغ قوی اما بسیار سالم ! )
– خربق را درشت بكوبند و با كشكاب بخورند – استفراغ قوی و سالم
– پنج مثقال خربق + سه روز در آب باران خیس بخورد سپس صاف شده و نیم گرم بخورند – استفراغی تمام كند .
– جبل هنگ : تخم ترب زرد است ( فعل و صفات آن مانند خربق است )
– میویزج : طلا كردن آن برای داء الثعلب
– كندس : طلا كردن برای VITILIGO
مسهلات
– تمام داروهای مسهل مقداری هم رطوبت بدن را ( علاوه برآن خلط مخصوصی كه قرار است دفع كنند ) پس در فصل گرم و
شهر گرم به آدم نحیف نباید مسهل داد.
– گاهی مسهل در فصل وزمانی برای فردی خوب است مثلا مزاج او گرم و تر است و مزاج فصل هم گرم و تر بوده ومسهلی مانند سقمونیا یا تربد ( دافع اخلاط گرم و تر) می دهیم و حال او خوب شود . ( سقمونیا دافع حرارت صفراست) و تربد برایش مضر خواهد بود . بویژه اگر فصل گرم و خشك هم باشد ( تابستان )
– در فصل گرم و خشك بجای مسهل باید شربتهای خنك و مفرحات خنك ( كاسنی – بیدمشك – شیره خنك – آب هندوانه و …) باید خورد و از كار سخت و تعریق فراوان باید پرهیز كرد و استراحت بیشتری باید كرد .
– همراه مسهل باید چیز های خوش بویی كه مقوی فم معده هستند و دافع مضرت دارو از فم معده هستند , داد مثل: مصطكی – انیسون – زیره – زنجبیل- پونه – سنبل – گلسرخ و ….
– دونوع داروی مسهل یا ۲ بار داروی مسهل دریك روز خوردن جایز نیست زیرا اخلاط بیش از حد بجنبد و بگدازد و در گذرهای خود ایجاد شده و آماس كند .
– در مواردی كه انسداد عروق و مسیرها و مجراها داریم ( به هردلیل : مادرزادی – آترواسكلروزیس یا …) ابتدا باید اخلاط را رقیق كنیم و سده ها را بگشائیم و راه بیرون كردن اخلاط و بیرون آمدن دارو را باز كنیم و مزاج را تعدیل و بدل كنیم ( بهترین دارو در این حال ماء الاصول – روغن بید انجیر – روغن بادام تلخ و در داروی مسهل تخم كرفس ونمك نفطی باید بكار برد .
آب آلو : در تب صفراوی هم مزاج را بدل می كند هم حرارت را ساكن میكند و هم صفرا را دفع می كند .
– بهتر است داروی ما هم مزاج را بدل كند و هم مسهل باشد تا از ۲ نوع دارو برای هركدام استفاده كنیم .
– داروی مسهل را دیربه دیر باید استفاده كرد و بیشتر از داروهائی كه مزاج رابدل كند باید استفاده شود .
– اگر مسهل منظور پاكسازی اخلاط دماغ است باید مقدار حب یا دارو بیشتر و ماندگار تر در معده باشد تا فرصت دسترسی به مغز را داشته باشد .
– اگر خلط پخته نباشد مضرت داروی مسهل عظیم باشد ( ۱- اخلاط خام در بدن بجنبد و در سراسر بدن پخش شود و با اخلاط دیگر تركیب شده و همه اخلاط فاسد میشوند . ۲- اخلاط لطیف به استفراغ خارج شده و اخلاط غلیظ باقی می مانند و گداخته شده و بیماری شدید خواهد شد .)
– دراكثر بیماریها بویژه بیماریهای مزمن عنایت طبیب به پاكسازی دماغ و مغز از اخلاط باید بیشتر از سایر اندامها و اعضاء رئیسه باشد.
– مسهل سه چیز را كم می كند : حرارت غریزی – رطوبت و تری ذاتی – قوت جمیع قوا ( پس تا مجبورنشویم نمیدهیم و بهتر است با تبدیل مزاج و تدبیر غذا و ریاضت و ….عمل كرد تا مسهل …
اندیكاسیون ها و كنترل اندیكاسیون های داروهای مسهل
كنترل اندیكاسیون ها :
۱- ضعف قوت : سبب تشدید ضعف می شود .
۲- امتلاء دموی : فایده ای ندارد .
۳- كودكی : بجای مسهل از آب میوه ها كمك می گیریم .
۴- پیری : مسهل حرارت غریزی + رطوبت و تری + قوت را می گیرد و برای پیران خطرناك است .
۵- گرمای سخت : سبب ضعف و افراط در خروج اخلاط و مواد می گردد .
۶- سرمای سخت : اخلاط فشرده هستند و دفع نمی شوند .
۷- ضعیفی دل ( قلب) : باعث غش می شود ( FAINT )
۸- ضعیفی معده : سبب افزایش ضعف می شود .
۹- كم گوشتی عضلات شكم : احشاء ضعیف است و خطر دارد .
۱۰- لاغری مفرط : سبب افزایش خشكی می شود و طبیعت افراد لاغر ضعیف است .
۱۱- تندرستی و پاكی تن : دارو چون خلط بد نمی یابد شروع به دفع اخلاط نیك می كند ! مگر پیچیدن ناف و درد پشت و كمر و زانودرد داشته باشند .
۱۲- ضعیفی روده ها : سبب اسهال شدید و دائم می شود .
۱۳- النغی ( النغ كسی را گویند كه بجای سین تاء تلفظ می كند ! ) چون اینها زبان ضعیف دارند ( بدلیل رطوبت زبان و رطوبت زیاد عصبها دارند كه خود ریشه در تری و رطوبت بالای دماغ دارد و این رطوبت ها بطور دائم به معده فرو ریزند و سبب اسهال دائم می شوند و اگر مسهل بدهیم اسهال او شدید تر و دائمی تر خواهدشد .) دلیل خوب صحبت نكردن كودكان هم همین رطوبت زیاد زبان و عصبها و مغز است .
شرایط دادن مسهل قوی :
۱- مردمان شهر های سرد ( قوت سرما , قوت داروها را ضعیف كند )
۲- مردمانی كه از آبهای ایستاده خورند ( اخلاط بد بدن ایشان بسیار است )
۳- كسی كه مشكل طحال دارد .
شرایط ندادن مسهل قوی ( منع ) :
۱- مردمانهای شهر های گرمسیر در شهر های گرم
۲- مردم خشك مزاج ( فلوس – شربت آلو- شیرخشت و…. بهتر است )
۳- كسی كه عادت به دارو خوردن ندارد .
تدابیر قبل و بعد داروی مسهل :
اول :(قبل از دارو دادن ) پرهیز درست و كامل از تمام اطعمع و اشربه مولد كیموس های بد ونیز پرهیز از هر چه كه قوت را ضعیف كند مثل : جماع , روزه , گرسنگی , رنج , ریاضت , استرس یا هرچه كه حال را بگرداند …
دوم : انتخاب درست دارو كه بدرستی خلط منضج یابد و ازمسیرها و رگ های بدن خروج به آسانی بگذرد و سده ها را بگشاید و معده را ضعیف نكنند و طبع را نرم كند و الا پیچش روده ها و ضعف و سرگیجه عارض شود .
سوم : غذای قبلی كاملا گواریده باشد و معده و جگر تهی شده باشد و هنوز گرسنگی نیامده باشد و مدفوع خشك از روده ها تخلیه شده باشد و اگر حاجت شد حتی حقنه می كنیم كه روده ها پاكسازی شده باشد .
– شرایط مسهل دادن برای افراد ضعیف جثه , ضعیف معده و گرم مزاج :
– یكساعت قبل از مسهل , شربت كشكاب یا انار ترش و شیرین یا لختی شكر خورد و پس از خوردن دارومعده را و پا ها را باید گرم نگه داشت تا زمانی كه طبع فرد از نفرت و حالت بد دارو ساكن شود سپس ملایم و كم كم حركت باید كرد و گاه گاه و اندك اندك جرعه جرعه آب گرم باید خورد (هرگاه بخواهیم اسهال دارو را بند آوریم مقدار زیادی آب گرم یكجا می خوریم .)
– اگرمسهل به شكل حب است پس از آن خوردن آب گرم مفید است زیرا دارو را می گدازد و عمل دارو را تقویت خواهد كرد .
– اگر مسهل به شكل جوشاندنی و دم كردنی است پس از آن آب گرم نباید خورد زیرا قوت دارو را میشكند و مطبوخ را رقیق خواهد كرد و زود گداخته گردد .
– پس ازخوردن داروها بلافاصله نباید حركت كرد ( تا طبع بیمار دارو را گرم كند و الا دارو كار خودرا نخواهد كرد )
– هرچه مسهل ضعیف ترباشد ( فلوس – بنفشه – خیارشبز ) حركت پس از خوردن دارو باید ضعیف تر و آهسته تر و كمتر باشد تا قوت دارو باقی بماند .
– هر چه داروی مسهل قویتر باشد حركت پس از خوردن دارو باید قویتر و تمامتر و بیشتر باشد تاقوت دارو را افزون كند .
– خوابیدن پس از داروی مسهل باطل كننده فعل داروی مسهل است .
– خوردن و آشامیدن پس از داروی مسهل ممنوع است ( صفرا را به معده فراخوان می كند)
– غذای شور قبل از مسهل ممنوع است .
– اگر اخلاط بد , گرم هستند اول فصد و سپس مسهل می دهیم .
اگراخلاط بد , سرد هستند اول مسهل و سپس فصد می كنیم .
– داروهای مسهل گرم هستند و اگر مزاج گرم باشد و اخلاط بد هم گرم باشند ابتدا با شربتهای خنك باید خون را به اعتدال درآورد و الا خون به سبب های ضعیف بجوشد و همچون آتش برافروزد .
– رفتن به گرمابه چند روز قبل از مسهل اخلاط را لطیف و رقیق خواهد كرد ( پس از دارو خوردن گرمابه رفتن ممنوع است)
اگر دارو بدرستی تن را از اخلاط پاك نگردانیده باشد باید به گرمابه رفت (۳-۴ روز) تا باقی فضولات و اخلاط پاكسازی شود .
– خوابیدن بلافاصله پس از مسهل قوی جایز و تقویت كننده فعل داروست .
– خوابیدن پس از داروی مسهل ضعیف در هر حال جایز نیست زیرا دارو سریع هضم خواهد شد .
– اگر پس از مسهل ,در روده هاباد و قراقر شدید تولید شد علامت ضعیف بودن معده و عدم توان دفع اخلاط از سیستم گوارش است و معده را با گلشكر و شراب انار باید قوی كنیم .
– ملین دادن پیش از مسهل تدبیری شایسته است ! ( طبع را نرم كردن ) پس از آنكه مسهل كارش تمام شد تا ۲-۳ روز از هر عاملی كه سبب ضعف و حال به حال شدن باشد پرهیز كند مثل : جماع ( قویترین گردانیدنده حال های تن !! ) و ریاضت و گرسنگی و روزه و رنج و تعریق زیاد و …و باید غذاهای لطیف و سبك و زود گوار بخورد …
– غذاهای بسیار تند و تیز یا بسیار شیرین یا بسیار ترش یا بسیار سرد نباید بخورد .
غذاهای پس از مسهل :
– مرطوبین : تخم كتان با حب الرشاد دو درهم با جلاب گرم
– مرطوب + سردی : حب الرشاد + روغن زیت گرم شود + جلاب
– محرور صفراوی :اسبغول + جلاب گرم كند
– معتدل و خشك مزاج : كشگاب
نگهداری قوت داروخوار:
اگر حجم اخلاط بسیار زیاد است و قوت بیمار ضعیف است به یكباره مسهل قوی نباید داد بلكه داروهای لطیف و سبك منتهی به دفعات بسیار می دهیم .
– بهترین زمان خوردن داروهای مسهل بهار است و پائیز و زمستان و آخر تابستان
– بسیار خوردن میوه های خزان و تابستان خوردن ( خلط های بد تولید می شود و آخر پائیز با شروع زمستان این اخلاط فسرده شده و در بندها و اندامها و گشادهها گیر می افتد پس بهترین زمان خوردن دارو پیش از زمان ( آخر پائیز) است كه این اخلاط به زمستان نرسند .
– تابستان داروی قوی خوردن : تعریق و تحلیل و سردرد گاهی اخلاط ( گرما اخلاط را به ظاهر می كشد و دارو به باطن و نزاع رخ می دهد )
– زمستان ها روز مسهل می خوریم – تابستانها شب مسهل می خوریم .
تدبیر كسانی كه نمی توانند مسهل بخورند :
۱- پنبه آغشته به عطر بو كند و سپس مقداری ترخون بجود و سپس داروی مسهل بخورد و سپس : به و پونه + سركه و گلاب بو كند و بازوها را ببندد و چیزی قابض مثل به یا سماق مزه مزه كند .
۲- حب را لابلای انگبین بپیچند.
۳- حب را با جلاب بخورد .
۴- دوغ ترش بخورد (محرورین)
۵- آب انار – آب آلو- جلاب پس از دارو بخورد.
-تخم مرغ نیم برشت قبل از طعام : طبع را نرم می كند! و مسهل اخلاط است !!
– آشامیدن روغن حیوانی پس از غذا : ثقل طعام را دفع می كند .
-۱۰ عدد انجیر خشك پیش از غذا : طبع را نرم می كند و مسهل است.
زمان متوقف كردن اسهال :
۱- زمانی كه تشنگی برای بیمار حاصل شد (تا زمانی كه تشنگی حاصل نشده هر چند اسهال بسیار شدید باشد باز باید استفراغ را ادامه داد.)
۲- خون از بلغم و سودا رقیق تر است اما بدلیل حكمت خدا و نیاز بدن به آن آخرین خلطی است كه از بدن دفع می شود (زمان استفراغ و …)
۳- ضعف بدن و ضعیف شدن(هر چند خلط بسیار برجا مانده است چرا كه عوارض ضعف بدن به مراتب بیشتر است تا خلط فاسد)
علاج افراط داروها :
– دست و پا را از ران و بغل باید بست (با طناب باریك ) و در دهان حالت پیچیدن آن را تا نوك انگشتان دست و نوك قدام پا
می كشیم و تریاق بزرگ + فلونیا می دهیم .
– گرمابه برود تا عرق كند .
– ماساژ پشت و اندامها با آب سیب و آب مورد تر
اگر دارو خورد ولی كار نكند :
-علائم آن تهوع و دل پیچه و درد ناف و سر درد و سرگیجه است . سریع باید حقنه كرد و سپس دو مثقال مصطكی سوده با آب گرم بخورد ( تا معده قوی شود)
– به و سیب خوردن سبب راندن دارو به قعر معده و اعمال اثر دارو خواهد شد .
– اگر اینها مؤثر نبود فصد كند .(حتی ۲-۳ روز پس از خوردن دارو اشكال ندارد.)
– اگر دارو دیر اثر كند و كند باشد : ماءالعسل و آب شود می دهیم و اگر كارگر نشد حقنه و شیاف و اگر هیچكدام مؤثر نبود تدبیر قی كردن باید نمود و سپس از این قی , جلاب و آب سرد بخورد .
نكته : ” قوت ” داروست كه اخلاط را می جنباند یا دفع می كند یا جذب می كند یا می كشاند به معده (برای دفع) نه حجم و اثر مستقیم دارو…
– در ضمادها هم همینگونه است ” قوت ” داروست كه می رسد كه جرم دارو !! (روغن ها هم همینطور)
– جرم دارو و ماده دارو از معده و روده فراتر نمی رود و این قوت داروست كه از طریق معده – عروق – كبد – مجراها – اعضاء و … روی اندامها و اعضاء و اخلاط اثر می كند…
قوت داروها و شناخت افعال داروها :
تربد : فقط بلغم را از خون جدا می كند
سقمونیا : فقط صفرا بلغم را از خون جدا می كند . (مضر برای جگر)
حجر ارمنی : فقط سودا بلغم را از خون جدا می كند.
صبر زرد : صفرا و بلغم را می جنباند .
شحم حنظل : بلغم و صفرا و سودا را می جنباند .
غاریقون : بلغم و صفرا را منتهی بیشتر بلغم را دفع كند .
شحم حنظل : استفراغ بیشتر از دماغ و عصبها می كند (مضر روده ها)
سورنجان : استفراغ بیشتر از مفاصل كند(مضر برای معده)
فرق مسهل و ملین :
بهترین مسهل ها و مسهل راستین داروهای تیز است .
داروهای مسهل را بدون دلیل (صرفا” برای یبوست )نباید استفاده كرد و ضرر عظیم دارد اما ملین ها را می توان عمومی مصرف كرد .
طریقه ساختن داروهای مسهل
۱– تمام مسهل ها مضر فم معده هستند پس باید همراه یا پس از آن داروئی خوشبو(گلاب و مصطكی و …) بدهیم تا روح حیوانی آن عضو تقویت گردد .
۲- همراه مسهل , مدر نباید داد (سبب كاهش اثر مسهل خواهد شد) .
۳- دراوی مسهل خیلی شیرین نشود در غیر این صورت معده آن را بصورت غذای طبیعی هضم خواهد كرد .
۴- دو داروی دیركار و زودكار را با هم اگر بدهیم باید نسبت انها به نحوی تنظیم شود كه زودكار قبل از دیركار كارش را تمام نكند یا دیركار قوت زودكار را بشكند .
۵- داروهای تیز مانند زنجبیل قدرت و نفوذ و قوت داروهای مسهل را بیشتر می كند .
۶- داروی قابض (مانند هلیله ) با داروی لزج (ترنجبین یا سپستان ) با هم داده نشود (زیرا قابض گذرگاهها را تنگ می كند و داروی لزج مواد را می لغزاند و بعد ورم و سده ایجاد شود ) اول داروهای لغزاننده سپس قابض …
۷- مصلح هر دارو باید ۴/۱ دارو باشد و اگر مضرات آن عظیمتر باشد یا آن شخص ضعیف تر باشد (حداكثر ) برابر وزن آن
می توانیم .
۸- داروهایی كه ثقل دارند را دو یا سه برابر حجم مورد نیاز باید بدهیم كه پس از جوشیدن و كم شدن حجم و صاف شدن ثفل , برابر مقدار لازم باقی بماند و كم نیاید .
۹- اگر۴-۳ دارو می خواهیم بدهیم وزن هر كدام از وزن مستقل هر یك باید كمتر باشد (در مقایسه با وقتی كه می خواهیم مستقل بدهیم)
داروهای اصلی مسهل و ملین :
افسنطین : گرم و خشك – صفرا را از معده و جدار عروق پاكسازی می كند – افسنطین + تربد : گشاینده سده های ما بین جگر و معد ه – اگر معده كاملا” خشك باشد افسنطین بسیار مهلك است.
فواید افسنطین : هضم بهتر غذا – افزایش اشتها – درد و باد پهلوها – قاتل كرم های دراز گوارش – آمنوره – استسقا – ابتدا سوءمزاج – ابتدا آلوپسی – با عسل سررشته شود و حمول كند : بازگشاینده حیض – پاكسازی عروق از صفرا و آب – ادم لنفاوی – آسیب كبدی – تمام مشكلات كبد و طحال و كلیه و معده و یرقان – و كبودی ناشی از ضربه دور چشم – با عسل پخته شود و بخورد برای كرم معده .
افتیمون : بسیار گرم و بسیار بسیار خشك …
اسهال سودا می دهد : مالیخونیا – صرع- تشنج – بادشكن است – برای پیرلین و كهنسالان سودمند است – برای صفراوی ها بسیار مضر است – با روغن بادام شیرین آمیخته شود و سخت نرم بكوبند و بسیار هم پخته نشود (اصلاح آن) – ۶ مثقال آب + دو لیوان سكنجبین سائیده شود بخورد : برای بیماریهای طحال
۶ گرم افتیمون + ۲ اوقیه آب سرد و یك اوقیه سكنجبین ” سودای خالص” را بیرون می دهد.
استخودوس :
گرم و خشك – گشاینده سده ها و ضد عفونتهاست تمام اندامهای درونی را قوت می بخشد – بادشكن – درد پهلو و درد عصب–
” سودمندترین ” دارو در بیماریهای سر درد اعصاب – همراه با عاقرقرط و سكنجبین برای مصروع – مفید برای مالیخولیا – مضر برای صفراوی ها – هر كس دماغ او از زخم یا ضربه یا افتادن بجنبد : دو درهم هر درهم ۵/۴ گرم استخودوس با آب
بخورد خلاص می شود.
آمله : ریشه موها را قوی می كند و سیاه می كند – برای عصبها سخت سودمند است . چشم را قوت می دهد – معده را پاكسازی می كند – برای آب دهان فراوان مفید است دل را قوی و فهم و حافظه را زیاد می كند – مفید برای بواسیر – پرورده آن برای یبوست عالی است – در فعل بسیار شبیه هلیله هاست .
اشق: گرم و خشك – گشاینده است تا حدی كه از سررگها خون بیرون بجهد …- ضد یبوست – برای آماسها و غده ها (ضماد شود ) مفید است – گوشت پلید را بخورد – گوشت پاكیزه برویاند – عرق النسای بلغمی : شربا” یا ضمادا” – با عسل و زفت ضماد كنند : خلطهای سخت بستر شده در مفاصل و بندگاهها (مثل سنگ شده است) – لعوق آن با عسل یا آش جو : آسم و مكشلات دیافراگم و پرده جنب – یك درهم حل كردن در سركه و خوردن : مشكلات طحال : مفید برای استسقا – افزایش بول تا حدی كه خون بیرون آورد!!
– مسهل بلغم لزج – بازكننده بول و حیض – بچه مرده را از شكم بیرون می آورد.
انزروت : گوشت پوسیده از جراحتها را بخورد – گرم و خشك – درد چشم سودمند است بویژه اگر چیزی در چشم افتاده باشد و آن را بیرون آورد : رقیب ندارد بویژه اگر با شكر و نشاسته مخلوط و در شیر خر پخته شود : درد چشم را كه ماده آن از دماغ فرو افتاده باشد را سودمند است – یبوست پیران – كاهش بلغم خام از سرین – مفید زخم ها و جراحتها و بسیار ترمیم را زود
می كند .
اجاص (آلو) : بسیار سرد و تر – عصاره آن را با شكر بر اگزما و قوباء اطفال طلا كنند – آلوی شیرین برای معده مضر است اما اسهال صفرا كند – ترش آن ضد صفرا
بسفایج : گرم و خشك – بادشكن است – اسهال سودا و بلغم و كیموس آبی كند (بدون رنج) – با آبگوشت ماهی یا خروس : قولنج – بدل او افتیمون است – اگر تنها خورده شود باید با عسل و آب باید مخلوط شود با آش جو یا داخل آب چغندر یا آب خیار پخته شود عالی است . اگر با داروهای دیگر خورده شود نیاز به تدابیر بالا نیست .
بوره: گرم و بسیار خشك – زداینده + شوینده + برنده + تحلیل كننده با سداب و نمك پخته شود : دل پیچه ناشی از مسهلات را تخفیف دهد كرم را بكشد و داروهای قاتل كرم اثر بسیار قویتری خواهد داشت – بر شكم و ناف بمالند و مقابل آتش : كرم را بكشد – با انگبین و موی با آن بشویند : هیرسوتیسم – با شراب زوفا در گوش بچكانند : Tinnitus + سنگینی گوش + شوخ گوش
بنفشه :سردتر – صداع گرم – برای سرفه گرم و خشك – بنفشه خشك اسهال صفراوی كند .
بلیله : سرد و خشك تری و سستی معده را زایل كند – پیراینده ترین داروی معده است – مفید برای معده – ضد یبوست – فعل آن شبیه هلیله زرد .
برزقطونا : درجه چهارم سردی و تری (از سردی نزدیك زهر است!) با سركه و روغن گلسرخ ضماد برای وجع المفاصل و آماسها.
پر سیاوشان :
معتدل – گشاینده سده ها + تحلیل كننده + لطیف كننده – خاكستر او با روغن زیتون برای داءالثعلب – پخته او برای پاكسازی ریه ها و آسم و رد طحال – افزایش ادرار و باز كننده حیض – خرد كننده سنگ گرده – مسهل است.
تربد : گرم و خشك – جرم او بلغم را اسهال می دهد – پخته او صفرای سوخته را بیرون دهد – تربد + زنجبیل : بلغم رقیق را بیرون می دهد – ” بهترین ” داروی مسهل است .
ترنجبین : معتدل اما رو به گرمی – نرم كننده سینه- سرفه- اسهال صفرا می دهد.
حنظل: تخم آن سه ماه قوت دارد : مصلح : كتیرا – در هوای بسیار سرد بسیار گرم استفاده نشود – بسیار گرم و خشك – پاك كننده دماغ – بلغم غلیظ را از عصبی و بندها بیرون كشد / نقرس عرق النساء – بیماریهای مثانه و كلیه – در روغن زیتون جوشانند و در گوش بچكانند : Tinnitus – اسهال صفرا كند روی لثه بمالند : كشیدن دندان راحت شود.
حرمل :لطیف كننده اخلاط غلیظ و با دفع ادراری بیرون دهد .
خوردن و طلا كردن : مدر – بازكننده حیض – قولنج – اندكی از آن تمام داروهای مسهل را یاری می دهد – باروغن كتان یا سوسن یا خیری یا یاسمن , اگردر ناحیه ژنیتال و Penis پوبیس و كلیه ها ضماد شود سبب افزایش قوه باه می شود.
خیار سبز :معتدل و تر – تحلیل كننده و ملین – صفرا را بیرون می دهد و ضد یبوست – خیار + خرما : استفراغ عالی صفرا
استفراغ بی رنجی می دهد و برای استفراغ زنان آبستن سودمند و بی خطر است .
خروع (بید انجیر یا كرچك) :
۳۰ عدد تخم آن سابیده و بخورند : اسهال بلغم و آب !
اندام ها را قوی می كند – گذرانده و لطیف كننده خلطها – روغن او كم از روغن زیتون عتیق (كهنه ) نیست و حتی قویتر است بدل زیت است.
خربق سیاه : ماه نیسان باید فصد و یكهفته قبل از آن باید از طعامهای غلیظ باید پرهیز كرد و نشاط و شادی باید كرد. گوشت سده را بخورد – ” مزاج را می گرداند و به مزاج حیوانی مبدل می كند”
برای جوانان قوی و سالم مفید است – شب قبل از مصرف باید قی كرد و بامداد فردا باید آن را خورد – تمام فضولات آمیخته با خون را پاكسازی می كند ” و تمام تن ” را پاك می كند و حتی پوست را هم پاك می كند .بهق و برص – افزایش قدرت شنوایی (چكاندن طبیخ او در گوش ) – با آش جو یا آبگوشت مرغ مصرف شود قوتش بیشتر می شود – صرع – مالیخولیا – میگرن مزمن – و بلغم و صفرا را بیرون می دهد.
زوفا : كیموس غلیظ بلغمی را بیرون دهد (با عسل خورده شود) – با روغن گاو : ملین- بلغم خام را هم استفراغ می كند.
سقمونیا :گرم و خشك – یك دوم ریشه آن را بخورد و اسهال دهد – با آب هلیله زرد و آب صبرد زرد اصلاح شود.
سكنجبین : گرم و خشك – گرم كننده و زداینده و بادشكن و لطیف كننده و تحلیل كننده – خلطهای غلیظ سینه را می كند – فالج و صرع را سود دارد . افزایش ادرار و آمنوره
سنامكی : اسهال سودا و صفرا كند – قوت آن را به قعر تن می رسد برای همین برای عرق النساء و درد مفاصل مفید است . همراه با آب مویز و روغن بادام : صفرا و بلغم . همراه با افتیمون : سودا – خارش پوست
سورنجان : تریاق تمام انواع درد مفاصل و بندهاست – خوردن و ضماد” برای نقرس – ” قوت مردی را زیاد می كند ” یك مثقال با شكر باید خورد.
سپستان :معتدل است – نرم كننده سینه و مسهل صفرا
شاهتره : خلطهای بد و سوخته از تمام بدن پاك كند – صاف كننده خون و سرد و خشك است – خارش پوست – تقویت معده
شبرم : بسیار مضر است !!
صبرزرد : ۵/۱ درهم با آب گرم : اسهال و پاكسازی معده
دو درهم : یرقان
۲/۲ درهم با عسل : اسهال صفرا و بلغم
۲/۳ درهم : استفراغ تمام
همراهی صبر با داروهای مسهل : رفع مضرات داروها از تن . زخم و جراحت را به سرعت ترمیم كند – بویژه زخم هایی كه بر فرج و دهانه رحم زنان باشد / سه روز بخورد و سه روز نخورد : میگرن كهنه مزمن !
سده جگرز بگشاید – بلغم را از دماغ و مفاصل بیرون می كشد .
خاطر را تیز كند ! و عقل را روشن كند – مفید نقرص – برای دفع صفراوی معده و افزایش اشتها بی نظیر و یكروزه عمل می كند!
برای ویارهای بد بسیار مفید است – ملین – با مصطكی و گلسرخ و مقل اصلاح می شود (حب می سازند ) .
فرفیون: ۲/۳ درهم آن سم قاتل است!
برای قولنچ- لقوه – عرق النساء مفید است : بسایند و با روغن برای خود و اندامهای فالج.
لاجورد:
رویاننده مژه چشم : (بی نظیر از این جهت) – خوردن و حمول : آمنوره – دافع سودا
لبلاب :
افشره آن در بینی چكانده شود : پاكسازی دماغ
مازریون : با گوگرد آمیخته شود برای ویتیلیگو
برای بلغم و سودا و آسیت – برای جوان مضر است در بهار و پاییز و به مردمان قوی باید داد – با روغن بادام كوبیده شود و اصلاح می شود.
نمك: با عسل و روغن زیتون ضماد شود : دملها را بپزد و تحلیل كند – با آب و عسل برای لوزه ها
داروهای مسهل را در دفع رطوبتهای لزج یاری دهد.
هلیله :
سرد و خشك – ضدصفرا – هلیله زرد اسهال صفرا كند و اندكی هم بلغم – ضد آبریزش چشم و چشم
هلیله سیاه ضد سوداست – مفید برای مشكل طحال و بواسیر
ماءالجبین (پنیر آب ) :
از تمام داروها به خصلت عزیزتر و نیكوتر است و بسیار لطیف است احوالات آن بسیار بسیار است ! شیر و منی و خون جگر و رطوبت مفاصل و رطوبت شش ها و رطوبت زبان : اینها فضله اخلاط هستند و اگر قوت مغیره كیموس بتواند آنها را تغییر دهد تبدیل به غذای آن عضو می شوند و نافع هستند در غیر این صورت مانندگی پیدا كرده و مضر و فاسد شده و بیماری پدید
می آورند (افراط یا تفریط در مقاربت جنسی یا شیر ندادن و عدم بارداری و …) – شباهت ظاهری” شیر و منی ” … شیر و منی اگر به عضوی دیگر روند و حرارت بیشتر ببینند , تغییر رنگ و ماهیت داده و به رنگ خون و مبدل به خون می شوند.
ویژگی های ماءالجبین :
۱– بر خلاف مسهل ها از معده می گذرد و اندكی از آن وارد عروق شده و مستقیم به جایگاه اخلاط می زند …
۲- قوام آن رقیق است و فوری وارد عروق می شود .
۳- قوت چربی دارد و به همین دلیل اخلاط غلیظ را نرم می كند .
۴- اندكی تیزی دارد تا فضولات غلیظ را ببرد و بكند.
۵- قوت اسهال دارد..
۶- خواص و منافع تمام مسهل ها را دارد (تیزی – گرمی – سردی- چربی – نرمی- حرارت و …)
۷- خصلتی بسیار شریف دارد و آن این است كه فضله از آن در تن نماند و از وی رنجی تولد نكند و روده ها را نتراشد و نسوزاند و افراط نكند (كه تمام داروهای مسهل دیگر اینگونه اند) و اگر چیزی از آن بماند تبدیل به غذا می گردد .
– ماءالجبین شیر خر و شیر شتر : لطیف تر و زداینده تر و شوینده تر
– شیر بز سرخ جوان كه چهل روز از زاییدن او گذشته باشد و به او علف , بر حسب نوع بیماری می دهیم مثلا” خارش : شاهتره , حرارت : كاهو و گشنیز تر و خرفه و اسفناج , سده: كاسنی و كرفس و بادیان , ضعف معده : پونه , كرفس , برگ سیب , برگ به و شاخ گل رز, مزاج سودا : لبلاب و فرنجمشك و اندكی سنامكی و جو – در تمام انواع بیماریها دادن جو مفید است .
دستور ساخت ماءالجبین : شیر تازه در پاتیل سنگی بجوشانند و با چوب بید هم می زنند تا بجوشد سپس بیست درهم سكنجبین ساده و ده درهم آب نموده سرد كرده روی آن ریخته (پاشیده) و سپس از آتش بردارند و بگذارند تا پنیر شود و پنیر از آن جدا سازند و از پارچه
نو صاف كنند – برای تسكین حرارت ساده همین مفید است.
برای تسكین حرارتهای بیشتر : آب تخم خرفه اضافه كرده و نیم دوم طباشیر و دانگی صندل سوده و حسبی كافور در وی بسیار بیامیزند
برای بیماری جگر و سده ها : ماءالجبین + عرق كاسنی + عرق شاهتره
برای بیماری داءالفیل و صرع : پنیر مایه به ماءالجبین می زنند و پس از پنیر شدن نمك اضافه می كنند و از پارچه نو و تمیز صاف می كنند و با شكر در میانه روز بخورد و این سفوف را هم می دهند : هلیله زرد و سیاه و كابلی هر كدام یك درهم + افتیمون و استخودوس و بسفایج (نیم درهم) هر كدام + نمك ۵/۱ دانگ. در هر حالتی كه دادن داروهای مسهل كنتراندیكاسیون باشد ماءالجبین بهترین و بی ضررترین جایگزین است.
مدرات
۱) ادرار بول
۲) ادرار عرق
۳) ادرار حیض
۴) ادرار شیر
غذاهای خورده شده پس از هضم اول در دهان و معده و هضم دوم در كبد مبدل به اخلاط اربعه شده و صفراوی آن وارد كیسه صفرا (مراره) و سودای آن وارد طحال (سپرز) و دم و بلغم آن وارد عروق می گردد و در عروق هضم ثالث روی آنها صورت گرفته و آب آن از خون جدا گشته و به كبد باز می گردد و فعل و انفعال كبد روی آنها صورت گرفته و آب آن از خون جدا گشته و به كبد باز می گردد و كبد روی آن فعل و انفعال انجام داده و دمویت مخلوط به آن را جدا می سازد و برای تغذیه خود نگاه می دارد و مائیت آن را به گرده های (كلیه ها) می فرستد .
گرده ها هم در آن تصرف نموده و خون را برای غذا خود اخذ كرده و اب آن را به مثانه می فرستد و مثانه نیز در آن تصرف نموده و تتمه دمویت را برای غذا خود جدا می نماید و مائیت باقیمانده را به شكل ادرار بول دفع می نماید.
الف) ادرار بول
– داروهای مدر ادرارآور (عمومی) : خربزه و تخم آن – خیار و تخم آن – هندوانه و تخم آن – كدو و تخم آن – ماءالشعیر – ماءالقرع (آب كدو)
– داروهای مدر ویژه سوءالمزاج حاد:
نخود سیاه – تخم كرفس- رازیانه- زنیان – شونیز – كبر- سداب – راسن – دارچین صعتر (آویشن) – ترب – بادام تلخ- افسنطین – پرسیاوشان- زراوند طویل – زوفا خشك – اذخر- فورنج كوهی- انیسو.ن- قردمانا- قسط- سلیخه – اسارون – كاكوتی- ابهل- دارشیشعان- حب بلسان- جنطیانا – سنبل الطیب- وج- فراسیون- كبابه- (تخم هویج و زردك) – میوه كاشم – كرفس كوهی – كاذاریوس (بطول لارض)
كه تمام اینها علاوه بر دیورتیك بودن مفتح سدد هم هستند و علاوه برای احتباص حیض و استسقاء (آسیت) و (سوءالقینه) مفید هستند .
فرمولهای تركیبی مدر بول :
۱- بوره ارمنی در روغن گاو حل شود (۱۵ گرم) و شیره كشی كرده و با قند شیرین كرده و بنوشد.
ب) ادرار عرق :
عرق از فضولات هضم سوم عروقی است كه از مسامات دفع می گردد كه هر چه عروق روی پوست پاك گردد , تعریق بهتر و بیشتر اخراج می گردد (زیرا در منافذ و مسامات عرق انجماد می یابد و مانع خروج بیشتر عرق میگردد ) و نیز چرك و كثافات رسوب كرده روی پوست هم همینطور مانع تعریق می گردد و برای همین در حمام باید كیسه كشید و از آب گرم استفاده نمود
حمام حابس :تا مجرای خروج عرق همیشه باز بماند در غیر این صورت تجمع این فضولات موجب كسالت و سنگینی و بیماری می گردد .
– بهترین راه ادرار عرق , حركت و ریاضت می باشد (اگر اخلاط رقیق باشند ) اگر اخلاط غلیظ باشند به حمام رفته و توقف
می نمایند تا لختی عرق نموده و سپس با آب گرم بدن را می شورند و سپس در سردخانه حمام توقفی طولانی تر می كنند تا جریان تعریق متوقف گردد .
برای افزایش تعریق در حمام بدن را با نطرون (بوره ارمنی) و روغن زیتون چرب كرده یا خاكستر چوب زرد را با روغن مخلوط كرده و بر تمام بدن بمالند در استسقاء و استرخاء و تربل و سایر امراض رطوبی این علاج به غایت نافع است و اگر بخواهند كه عرق بسیار كنند فقط در گرمخانه توقفی طولانی كنند (در حدی كه ضعف عارض نگردد ) و اگر تعریقی متوسط خواهند پس از توقف در گرمخانه با آب گرم بدن را بشویند و سپس در سردخانه نیز توقف كنند تا جریان عرق تمام شود .
اگر رفتن به حمام ممكن نباشد (مثلا” در بیماریهای گرم نظیر آبله مرغان یا تب یا …) روی یك صندلی نشسته و لگنی آب داغ
(با ادویه گیاهی مناسب داخل آن ) پیش رو و لگنی در پس خود نهاده و پارچه ای بر سر و بدن كشیده و بخور موضعی
می دهند و مرتب عرق را پاك می كنند تا جریان تعریق بهتر صورت گردد.
ادویه معرقه :
۱- بخار آب داغ با سركه (سركه سبب ترقیق و تلطیف اخلاط هم میگردد.)
۲- ادویه معطر (زنجبیل- پونه) ۹- سلیخه
۳- آبكاسه ۱۰- سیسالیوس
۴- تخم كرفس ۱۱ – عاقرقرط
۵- تخم سداب ۱۲- فلفل
۶- تخم انجره ۱۳- قسط
۷- حلتیت ۱۴- مقل الیهود
۸- زراوند طویل ۱۵- نطرون (بوره ارمنی)
طریقه كنترل تعریق فراوان :
۱- با یك تن پوش نازك در هوای معتدل دراز بكشند و استراحت بكنند .
۲- گشنیز خشك + سماق + برنج سفید از هر یك ۲/۲ درهم ۵/۴ لیتر آب حرارت می دهند تا به ۳/۱ برسد – صاف كرده و ۳/۲ از آن بیاشامند .
۳- سیب و به (از هر كدام ۵/۱ كیلوگرم) + ۱۷۵ گرم گلسرخ + ۵/۲ من آب بجوشد تا به نیم من برسد سپس صاف كرده و ۱۸۵ گرم روغن كنجد تازه در آن بریزند و بجوشد تا آب آن برود و روغن بمالند و لكن نسوزد و بر بدن بماند .
سایر نسخه های مدر عروق :
۱- بوره ارمنی در روغن بابونه حل می گردد و بر بدن بمالند .
۲- روغن بابونه خالی بمالد و سپس پتویی برخود بیندازد تا عرق كند .
۳- عاقرقرحا را كوبیده با روغن كنجد مخلوط كرده بر بدن بمالد و زیر لحاف گرم رود .
۴- آب زنجبیل + آب پیاز + اب سیر بر بدن بمالد و زیر لحاف گرم رود .
۵- آب نیشكر بر بدن بمالد و زیر لحاف گرم رود .
۶- مشتی بنفشه + یك مشت خطمی و یك مشت سبوس گندم در ظرف آبی حرارت دهند و بخور دهند در حالی كه هر دو دست و هر دو پا در آن ظرف باشد و پارچه ای بر روی خود كشند (تعریق شدیدی می دهد)
ج) ادرار حیض :
دو مثقال سلیخه + دو مثقال شونیز هر كدام + ۹ گرم + ۹ گرم ابهل كوبیده شود با عسل سررشته گردد و هر روز صبح ۲ مثقال بخورد : هم برای آمنوره و هم برای هیپومنوره است . (به شرط آنكه به دلیل احتباس حرارت و كم خونی نباشد .)
مدر طمث (خون با ترشحات یا فقط ترشحات واژینال را طمث گویند – ترشحات منی مردان را نیز طمث گفته اند )۹ گرم افسنتین رومی + ۹ گرم گل ارمنی + ۹ گرم ترمس + ۹ گرم سداب + ۹ گرم بادیان + ۹ گرم كرفس + گلقند آفتابی (۱۰ مثقال) + انجیر پنج دانه (۱۰ مثقال) : با هم حرارت دهند . و هر سه روز دو مثقال بخورند و ۳ روز نخورند و باز سه روز بخورند.
سایر داروهای مدر حیض :
۱- سیاهدانه
۲- بادرنجبویه و گشنیز
۳- ریشه كاسنی
۴- حمول ها
۵- بادكشها – حجامت- فصد
نكته : داروهای مدر حیض را در ایام عادت ماهیانه تجویز می كنند .
د) ادرار شیر
۱- تمام داروهای مدر حیض
۲- ریشه كاسنی در شیر بجوشد و شب میل شود .
۳- عرق رازیانه
۴- سیاهدانه
۵- تمام داروهای خونساز (گرم و تر ) مانند روغن حیوانی – ماهیچه – انگور و …
منابع
- تحفه حكیمه مؤمن
- خلاصه الحكمه
- ذخیره خوارزمشاهی
- قانون ابن سینا
- مجربات فرنگی
- فرهنگ نفیسی
- مخزن الادویه
- قرابادین كبیر
- تحفه الصالحین
معیارهای وزن در قرابادین
پیوست :
هر درم (درهم) مایعات :۸/۳ گرم
هر درم (درهم) جامدات :۶/۳ گرم
هر مثقال :۶/۴گرم
هر اوقیه :۳۲ گرم
هر سیر : ۷۵ گرم
هر استار: ۲۰ گرم
هر رطل : ۴۲۲ گرم
نضج و منضجات
نضج چیست : پخته شدن بیماری و ماده بیماری را نضج گویند.
دو گونه است :
۱-حقیقی و ستوده : قوت مغیره (بدن یا دارو یا روش درمانی خاص) ماده بیماری را آماده دفع شدن بوسیله طبیعت بدن گرداند (خروج)
۲- غیر حقیقی بدو ناستوده : ماده بیماری بر قوت مغیره غالب شود و عفونت در ماده بیماری حاصل شود و از قبول اصلاح طبیعت بدن دور می شود .
مثال :
نضج ستوده : رطوبت (خلط) سینه سفید مایل به زرد كه كمی غلظت دارد و بوی بدی ندارد .
نضج ناستوده : رطوبت (خلط) سینه سبز یا سیاه كه بسیار غلیظ است و بوی بدی دارد.
عدم نضج : هیچ رطوبتی (خلطی) از سینه بیرون نیاید.
فایده نضج چیست:
نضج وقتی صورت بگیرد به معنی افول شدت و حدت بیماری و كاهش خطرات و صدمات و عوارض بیماری است .
فواید منضج ها :
-خلط غلیظ را رقیق می كند .
– خلط رقیق را غلیظ می كند.
– خلط های پراكنده را مجتمع می كند.
– خلط مجتمع (سخت) را پراكنده می كند.
منضج ها
در هر گونه اصلاح مزاج با شیب كند و ملایم و ابتدا با مصلح ضعیف شروع می كنیم . اگر خلطی ناگهان جابجا شود خلط فاسد جایگزین آن خواهد شد .
اثر نضج كجا دیده می شود ؟
تغییر ترشحات یا كیفیت و قوام رنگ و بوی ماده هر عضو پس از نضج بدین ترتیب است :
۱- بیماری ریوی : اخلاط و ترشحات سینه
۲- بیماری جگر : ادرار
۳- بیماری چشم : ترشحات چشم
۴- بیماری دماغ : رطوبتهای نازله بینی
۵- بیماری معده و روده : مدفوع
۶- تب : رسوب بول
۷- آماسها و توده : در خود موضع آماس و توده
تفاوت نضج ناقص و نضج تمام :
در بیماریهای سر و دماغ و زكام و سردرد :
رطوبت رقیق علامت آغاز نضج است.
رطوبت با قوام معتدل علامت نضج تمام است.
در بیماریهای چشم :
اشك رقیق و گرم و بسیار علامت آغاز نضج است.
كاهش اشك و قوام معتدل علامت نضج ناقص است .
كاهش بیشتر اشك و قوام غلیظ و چسبنده (رمص) علامت نضج تمام است.
در بیماری ریه و شش ها :
خلط سینه رقیق و بسیار : آغاز نضج
خلط سینه معمولی با قوام معتدل : نضج ناقص
خلط سینه كم اما غلیظ و چسبنده : نضج تمام
در زخم ها و آماسهای با ترشح چركی :
ترشح و زردآب رقیق و فراوان : آغاز نضج اولیه
ترشح و زردآب متوسط با قوام معتدل : نضج ناقص
ترشح و زردآب كم اما بسیار غلیظ : نضج تمام
در بول :
سپید و رقیق : خامی خلط (عدم نضج )
اندكی زرد رنگ و مایل به تیره : نضج اولیه
بر سر ادرار چیزی مانند ابر سفید پدید آید : نضج ناقص
رسوبی سپید در بن شیشه : نضج تمام
نكته : هوای سرد و خنك سبب تاخیر و توقف نضج می شود.
نكته : مشت و مال گرمابه روغن مالی شربتها و غذاهای معتدل (نه گرم) سبب تاخیر و توقف نضج می شوند.
منضج درد مفاصل :
۱) تاجریزی دو مثقال , گل گاوزبان دو مثقال , ریشه كاسنی , عناب ۲۰ عدد , سپستان ۲۰عدد , ترنجبین ۱۰ مثقال
۲) سورنجان ۳ مثقال , مویز بی هسته ۲۰ عدد , تمرهندی , پوست هلیله زرد ۴ مثقال , فلوس ۱۰ مثقال , روغن بادام
شیرین ۱ مثقال , سورنجان سفید ۳ مثقال , هلیله ۱ مثقال, بلیله ۱ مثقال , آمله یك مثقال
۳) ریشه رازیانه ۱۰ گرم , گل گاوزبان ۱۰ گرم , ریشه كاسنی ۱۰ گرم , ترنجبین ۵۰ گرم
۴) پوست هلیله زرد ۱۰ گرم , هلیله , آمله , بلیله ۱۰ گرم , ایارج فیقرا ۵ گرم
۵) سورنجان ۱۵ گرم , تاجریزی ۱۰ گرم , سنامكی ۱۵ گرم , تربد ۵ گرم , ترنجبین ۵۰ گرم , بوزیدان ۱۰ گرم
منضج تب :
۱) شیرخشت ۵۰ گرم , گشنیز۵ گرم ,شیره خنك ۱۰ گرم , عناب ۱۲ عدد , سپستان ۱۲ عدد
۲) شیره خنك , سكنجبین شكری
۳) تاجریزی ۱۰ گرم , پنیرك ۱۰ گرم , ریشه كاسنی ۱۰ گرم , ترنجبین۵۰ گرم , تمر هندی ۵۰ گرم , شیر خشت ۵۰ گرم , فلوس ۵ گرم , روغن بادام شیرین ۵ گرم , عناب ۱۲ عدد , سپستان ۱۲ عدد , آلو ۱۲ عدد
۴) ترنجبین ۵۰ گرم , بادرنجبویه ۱۰ گرم , گل گاوزبان ۱۰ گرم , شاهتره ۱۰ گرم , ریشه كاسنی ۱۰ گرم , پرسیاوشان ۱۰ گرم
۵) ختمی ۱۰ گرم , بنفشه ۱۰ , عناب ۱۲ عدد , پرسیاوشان ۱۰ گرم , ترنجبین۵۰ گرم , سپستان ۱۰گرم
منضج آكنه و دمل :
۱) ماست بذر مورد كتیرا , موم زرد گل ارمنی (شیر گاو ضماد شود).
۲) بذرمورد انجیر خشك عسل روغن بزرك كمی نطرون شیر گاو پخته ضماد شود .
۳) ضماد اسفرزه
۴) ضماد پیاز پخته
۵) جویده شده گندم با كمی بزاق دهان بیمار ضماد شود .
۶) ناخنك شنبلیله , تخم كتان هسته تمر هندی و آرد گندم روغن كنجد موم عسل شیر گاو و روغن كرچك
۷) پودر نبات روی دمل قرار دهند بزودی سر باز می كند.
منضجاتی كه اكثر حكما نظر مشترك دارند :
منضج بلغم :
مویز بی هسته , انجیر , رازیانه , ریشه شیرین بیان, انیسون , شكاعی , پرسیاوشان , گل سرخ ,گل قند , سكنجبین عسلی به مدت ۹ روز میل شود .
منضج سودا :
سپستان , عناب , گل گاوزبان, بادرنجبویه , اسطخودوس , پرسیاوشان, رازیانه , شاهتره , ریشه شیرین بیان , گلقند , ترنجبین به مدت پانزده روز میل شود .
نوشیدنی های غیر از ترش در اكثر مزاج های گرم تبدیل به صفرا می شوند .مگر شربت نیلوفر و آب فراوان مانع تولید صفراست .
منضج صفرا :
عناب گل بنفشه , گل نیلوفر , شاهتره , تخم كاسنی , گل سرخ به مدت سه الی پنج روز میل شود .
منضج سرفه و تب بر :
عناب , سپستان , تخم ختمی , تخم پنیرك , گل بنفشه , نیلوفر , ریشه شیرین بیان , پرسیاوشان , بادیان
نوشیدن روغن بادام شیرین به مدت پنج روز میل شود .
منضج بلغم و سودا :
تخم كرفس , رازیانه ,انیسون , ریشه شیرین بیان , عود صلیب مویز بدون هسته , انجیر , گلسرخ ختمی , پنیرك به مدت چهارده روز میل شود .
منضج صفرا و بلغم :
ریشه كرفس , ریشه كاسنی , تخم كاسنی , گل گاوزبان , تخم كرفس , افتیمون , انیسون , بوزیدان , ریوند , سورنجان , گلسرخ , مویز , شاهتره, آلو , فلوس , تمر هندی
مدر معتدل:
پرسیاوشان , زوفای خشك , انجیر , گل گاوزبان , لوبیا , تخم خربزه
منضج صفرا :
عناب ۱۰ دانه , سپستان ۱۰ دانه ,عنب الثعلب ۲ مثقال , خبازی ۲ مثقال , گل بنفشه ۳ مثقال , گل سرخ ۲ مثقال , گل گاو زبان ۳ مثقال
مسهل صفرا :
عناب ۱۰ دانه , سپستان ۱۰ دانه , خبازی ۳ مثقال, گل گاوزبان ۲ مثقال , گل بنفشه ۲ مثقال , گل سرخ ۲ مثقال , شاهتره ۲ مثقال , تخم كاسنی ۲ مثقال , اصل السوس ۲ مثقال , پوست ریشه بادیان ۲ مثقال , پوست هلیله زرد ۳ مثقال ,بسفایج ۲ مثقال , پوست هلیله كابلی ۳ مثقال, ترنجبین ۱۰ مثقال , تمر هندی ۱۰ مثقال , تمر هندی ۱۰ مثقال , شیر خشت ۸ مثقال , مغز فلوس ۸ مثقال , روغن بادام ۲ مثقال
منضج اخلاط ثلاثه :
عناب ۱۰ دانه , سپستان ۱۰ دانه , عنب الثعلب ۲ مثقال , خبازی ۲ مثقال , گل سرخ ۲ مثقال , گل گاوزبان ۲ مثقال , گل بنفشه ۲ مثقال , استخودوس ۲ مثقال , بادرنجبویه ۲ مثقال , پرسیاوشان ۲ مثقال , رازیانه ۲ مثقال , ریشه رازیانه۲ مثقال , تخم كرفس ۲ مثقال , ریشه كرفس ۲ مثقال , تخم كاسنی ۲ مثقال ,مویز منقی پنج مثقال
مسهل اخلاط ثلاثه :
عناب ۱۰ دانه , سپستان ۲۰ دانه , عنب الثعلب ۲ مثقال, خبازی ۲ مثقال,گل بنفشه ۲ مثقال , گل سرخ۲ مثقال , گل گاوزبان
۲ مثقال , اصل السوس تراشبده ۲ مثقال , پرسیاوشان ۲ مثقال ,تخم كرفس ۲ مثقال , بادرنجبویه ۲ مثقال , استخودوس
۳ مثقال , رازیانه ۲ مثقال , ریشه رازیانه ۲ مثقال ,انیسون ۲ مثقال , شاهتره ۲ مثقال , سنامكی ۲ مثقال , بسفایج ۲ مثقال , پوست هلیله زرد ۴ مثقال , پوست هلیله كابلی ۳ مثقال , هلیله سیاه ۳ مثقال , افتیمون ۲ مثقال , ترنجبین ۱۲ مثقال
منضج اخلاط اربعه :
عناب ۱۰ دانه , سپستان ۱۰ دانه , خبازی ۲مثقال ,عنب الثعلب ۲ مثقال ,گل گاوزبان ۲ مثقال ,گل بنفشه ۲ مثقال, پرسیاوشان ۲ مثقال , بادرنجبویه ۲ مثقال , برگ ختمی ۲ مثقال , ریشه كاسنی ۲ مثقال ,شاهتره ۲ مثقال ,ترنجبین ۱۰ مثقال, تخم كاسنی ۲ مثقال , رازیانه ۲ مثقال , ریشه رازیانه ۲ مثقال , اصل السوس ۲ مثقال
منضــج و مســـهل :
(بلغم )
منضج (دافع بلغم) علاج بلغم : هفت روز صبح ناشتا فقط پیاز و عسل بخورد در طول روز هم گوشت قوچ , نان گندم كامل, ادویه گرم بخورد و چیز دیگر نخورد
مسهل بلغم : دو درهم سنا + ۵ درهم هلیله كابلی پودر كرده با عسل در حالت گرسنگی بخورد .
(سودا )
منضج و دافع و علاج سودا : روغن حیوانی + عسل حرارت دهید تا تركیب شود و سپس شیر به نسبت مساوی اضافه شود , ۷-۳ روز بخورد و هر وقت گرسنه شد بخورد (هیچ چیز دیگر نخورد) .
مسهل سودا : سنا یك درهم + هلیله سیاه ۵ درهم پودر كرده با عسل مخلوط شود و در حالت گرسنگی بخورد …
( صفرا )
منضج و دافع و علاج صفرا : آب + شیر + تمر هندی + شكر سرخ : در حالت گرسنگی ۷-۳ روز بخورد صبح ناشتا – نان و شیر گاو و شكر غذای اصلی صفراوی ها باید باشد .
مسهل صفرا : دو درهم سنا + ۵ درهم هلیله زرد + عسل (در حالت گرسنگی بخورد) .
( دم )
دفع و علاج و منضج و خلط خون : سركه هر روز در حالت ناشتا در حالت گرسنگی و هر روز یك حبه خرمای نارس بخورد و ۷-۳ روز پرهیز از غذای چرب و سنگین
حجامت + فصد – سركه همراه غذا بخورد (مرتب)
(اصلاح مزاج )
اصلاح مزاج دموی : سركه , مغز خیار , زرشك , آبغوره , آب انار , آش آلو , عناب , خرفه , گل سرخ , سكنجبین كه در آن زوفا و آویشن پخته باشد , آبغوره و آبلیمو , آبگوشت سركه – آبگوشت شیر
اصلاح مزاج سوداوی : انجیر , هویج , سنامكی , شیرینی ها , زوفا , ماءالجبین , ماءالشعیر, برگ مورد , اسپند , آویشن , پخته شده باشد . حمام – ورزش – صوم- آبگوشت خربزه
اصلاح مزاج صفراوی : كاسنی , كاهو , لیمو ترش , آلو , آلبالو , آبغوره , اسفرزه , آش جو , گشنیز , پرتقال , هندوانه , اسفناج , تخم نیلوفر , سركه , آبلیمو , سكنجبین , ماءالشعیر , انار , رب انار , خرفه , آبگوشت سركه
اصلاح مزاج بلغم : شوید , ریحان , آویشن , روغن زیتون , بابونه , بادیان , شنبلیله , مرزنجوش , ریشه جعفری , خرما , عسل , سیاهدانه , زیره سبز , سنگدان مرغ , ریشه شیرین بیان , اسپند , ریاضت , صوم
اصلاح مزاج بلغمی : ۴۵۰ گرم اسفند + ۱۵ كیلوگرم آب انگور : حرارت بدهید تا ۴/۱ باند : روزی ۶۰ گرم بخورد .
منضج ها
در هر گونه اصلاح مزاج با شیب كند و ملایم و ابتدا با مصلح ضعیف شروع می كنیم . اگر خلطی ناگهان جابجا شود خلط فاسد جایگزین آن خواهد شد .
نكته كلیدی :
در هر گونه اصلاح مزاج , آرام و با شیب كند عمل كنید . كاهش شدید و ناگهانی خلط , بحران ایجاد می كند و سبب جایگزینی خلط فاسد و مزاحم دیگری می گردد … از مصلح و منضج ضعیف به سمت قوی بروید .
تهیه و تدوین: دکتر محمد عزیزخانی.